Φοίβια Σάββα, Προϊστάμενη Αρχείου ΡΙΚ
Aγαπητοί προσκεκλημένοι, αγαπητά μέλη του Δ.Σ, φίλοι συνάδελφοι,
να ευχαριστήσω με τη σειρά μου για την ευκαιρία η οποία μας παρέχεται να σας παρουσιάσουμε σήμερα το Αρχείο του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου και να μιλήσουμε ειδικότερα για τον Ψηφιακό Ηρόδοτο, ένα έργο εμβληματικό, που αγαπήθηκε όσο λίγα από το ευρύ κοινό. Ο Ψηφιακός Ηρόδοτος απέδειξε στην πράξη την ανάγκη για τη ψηφιοποίηση σπάνιου αρχειακού υλικού, το οποίο με την χρήση των σύγχρονων υποδομών της τεχνολογίας των πληροφοριών και της επικοινωνίας, κατέστη προσβάσιμο στην κοινωνία των πολιτών.
Προτού όμως αναλυθεί η παράμετρος αυτή, να μου επιτρέψετε να σας εισάξω έστω και περιεκτικά, στον θαυμαστό κόσμο του Αρχείου του ΡΙΚ.
Η δημιουργία του Αρχείου του ΡΙΚ προϋπήρξε της λειτουργίας του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου, τότε Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία, αλλά και της δημιουργίας του Ανεξάρτητου Κυπριακού Κράτους. Τα πρώτα ιστορικά ντοκουμέντα αφορούσαν υλικό το οποίο προωθείτο για ευνόητους λόγους από την Αποικιοκρατική Κυβέρνηση.
Το παλαιότερο ιστορικό ντοκουμέντο το οποίο φυλάσσεται στο Αρχείο μας, έχει ημερομηνία παραγωγής 1929. Πρόκειται για μαυρόασπρο, χωρίς ήχο οπτικοακουστικό υλικό, του οποίου η παραγωγή έγινε για λογαριασμό της αποικιοκρατικής Κυβέρνησης και αντίγραφό του παραδόθηκε μετά την Ανεξαρτησία, το 1960, στην Κυπριακή Κυβέρνηση. Τιτλοφορείται «Κύπρος 1929», ανήκει στο είδος του ντοκιμαντέρ και αναφέρεται στην κυπριακή κοινωνία κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Το ΡΙΚ το εξασφάλισε από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών και το διαφυλάσσει ως σπάνιο ιστορικό ντοκουμέντο με πλήρη τεκμηρίωση στο Αρχείο μας. Έχει επίσης αναρτηθεί στην Πλατφόρμα του Ψηφιακού Ηρόδοτου. Το πρωτότυπο αρχείο βρίσκεται σήμερα στο British Film Institute, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ το δεύτερο αντίγραφο φυλάσσεται στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου.
Όσον αφορά το Ραδιοφωνικό μας Αρχείο, διασώζουμε ως παλαιότερο ιστορικό υλικό, ηχογραφήσεις οι οποίες περιέχουν προγράμματα και συνεντεύξεις κυρίως ψυχαγωγικού ή πολιτιστικού περιεχομένου. Πρόκειται σύμφωνα με τα στοιχεία μας για εκπομπές, τις οποίες εξασφάλισε την δεκαετία του ’50 ο πρώτος Διευθυντής Ελληνικών Προγραμμάτων της Κυπριακής Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας, Cyprus Broadcasting Service, Γιώργος Μιτσίδης. Τον Γιώργο Μιτσίδη, είχε αποστείλει στο Λονδίνο, η τότε Αγγλική Κυβέρνηση για σκοπούς εκπαίδευσης στο πρωτόγνωρο για την εποχή ραδιοτηλεοπτικό πεδίο.
Η περίοδος της Αγγλοκρατίας, ο αγώνας της ΕΟΚΑ, η ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, η λειτουργία του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους, η συμβίωση και οι διαφορές με το σύνοικο στοιχείο, τα γεγονότα πριν και μετά το καλοκαίρι του 1974, η πολιτισμική, κοινωνική, εκπαιδευτική καλλιτεχνική και λαογραφική δραστηριότητα στην Κύπρο, αλλά και στον ευρύτερο ελληνικό χώρο, αποτελούν γεγονότα τα οποία το ΡΙΚ καταγράφει από τα μέσα της δεκαετίας του ΄50 σε εικόνα, ήχο, φωτογραφία και γραπτά ντοκουμέντα. Σημαντικό μέρος της πολιτιστικής αυτής κληρονομιάς διαφύλαξε στο πέρασμα των χρόνων το Αρχείο της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης.
Το πρωτότυπο αρχειακό υλικό μας σε ταινίες ήχου 5, 7 και 10 ιντζών, μουσικούς δίσκους 78, 33 και 45 στροφών, τα οπτικοακουστικά μας αρχεία σε φιλμ 16 χιλιοστών ή σε μαγνητικές ταινίες, και άλλα πολλά, στα οποία ο περιορισμένος χρόνος δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ, φυλάσσονται με ασφάλεια σε επτά σύγχρονα αρχειοφυλάκια σε αυτό το κτίριο το οποίο μας φιλοξενεί σήμερα.
Διαισθανόμενο τον ρόλο του ως βασικός Φορέας διαφύλαξης της Ιστορίας και του Πολιτισμού της Κύπρου και γνωρίζοντας ότι με την πάροδο του χρόνου δημιουργούνται κίνδυνοι φθοράς, σοβαρής αλλοίωσης, ακόμα και καταστροφής του ιστορικού υλικού μας, το Αρχείο του ΡΙΚ ανέπτυξε την τελευταία δεκαετία ποικίλες δράσεις, οι οποίες του επέτρεψαν εκτός από την ασφαλή φύλαξη του πρωτότυπου αρχειακού υλικού, την διάχυση στην κοινωνία του πολιτισμικού προϊόντος το οποίο διαχειριζόμαστε, και το οποίο αντικατοπτρίζει όπως είδαμε, την πορεία της Κύπρου και του λαού της για περισσότερο από μισό αιώνα.
Το 2014 ολοκλήρωσαμε με επιτυχία το πρώτο Έργο Ψηφιακός Ηρόδοτος, διά μέσου του οποίου ψηφιοποιήθηκαν, τεκμηριώθηκαν και αναρτήθηκαν σε βάση δεδομένων έξι χιλιάδες οπτικοακουστικά αρχεία, μέρος των οποίων αφορούν μοναδικά και σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα. Μέρος του αναδειχθέντος υλικού, αφορά την πλέον τραγική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της Κύπρου, εκείνης του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής του 1974. Ως πολυτιμότατο υλικό ιστορικής αξίας, περιλαμβάνει σκηνές από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, τις δύο φάσεις της εισβολής των Τούρκων και τις τραγικές συνέπειες, την διπλωματική ιστορία της περιόδου, καθώς και τις προσπάθειες ανασυγκρότησης του κυπριακού κράτους μετά την τραγωδία.
Στη βάση της εμπειρίας του πρώτου Ψ.Η το Αρχείο του ΡΙΚ υποβάλλει το 2016 πρόταση για ψηφιοποίηση του παλαιότερου αρχείου του, αξιοποιώντας όπως και στο πρώτο έργο ευρωπαϊκά κονδύλια και εισάγοντας την σύγχρονη τεχνολογία στη διαχείριση του αρχειακού υλικού
Η πράξη «Ψηφιοποίηση, Προσβασιμότητα και Διάχυση Πολιτισμικού Προϊόντος», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του Ψηφιακού Ηρόδοτου ΙI εντάσσετο στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος Interreg Ελλάδα –Κύπρος 2014 -2020 και συγχρηματοδοτήθηκε από το Περιφερειακό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ε.Ε κατά 85% και από εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου κατά 15%. Ο συνολικός προϋπολογισμός της πράξης ξεπέρασε το ένα εκ. ευρώ, με το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου ως ο επικεφαλής εταίρος να λαμβάνει ποσό που πλησίασε τις 400.000 ευρώ. Στο εταιρικό σχήμα περιλαμβάνονταν το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών και η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε.
Bασικός στόχος του Ψ.Η ΙΙ ήταν σε ό,τι αφορά το ΡΙΚ η ψηφιοποίηση του παλαιότερου αρχειακού υλικού του, αρχής γενομένης από την δεκαετία του 50 και φθάνοντας μέχρι το τέλος του 90. Πρόκειται όπως αντιλαμβάνεστε για ντοκουμέντα μοναδικής ιστορικής αξίας και σπανιότητας. Σε αυτό περιλαμβάνονται οπτικοακουστικά και μουσικά ντοκουμέντα, πνευματικής κυριότητας του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου. Ο όγκος του υλικού το οποίο συντηρήθηκε και ψηφιοποιήθηκε, ανέρχεται στις 450 ώρες ιστορικών οπτικοακουστικών αρχείων, και 50 ώρες ανέκδοτου μουσικού υλικού.
Το οπτικοακουστικό υλικό του Ψ.Η II καλύπτει χρονικά:
- Την περίοδο της αγγλοκρατίας και του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ΕΟΚΑ (1953-1960)
- Την Περίοδο της ανακήρυξης και λειτουργίας της Κυπριακής Δημοκρατίας έως τα γεγονότα του πραξικοπήματος και της εισβολής (1960-1974)
- Και την Περίοδο μετά το θάνατο Μακαρίου (1978-1990)
Και οι τρεις χρονικές περίοδοι περιλαμβάνουν σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως:
- H Κύπρος, ως αγγλική αποικία
- O Αγώνας της ΕΟΚΑ
- Ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και λειτουργία του Δικοινοτικού Κράτους
- Δικοινοτικές συγκρούσεις 1963-1967
- Περίοδος αποσταθεροποίησης και δράση της ΕΟΚΑ Β
- Θάνατος Μακαρίου (τέλος 1977), εκλογή Σπ. Κυπριανού, Γ. Βασιλείου, πολυκομματική Δημοκρατία
- Ενδοκυπριακές συνομιλίες, υποβολή διεθνών σχεδίων για Κυπριακό
- Η ανακήρυξη ψευδοκράτους το 1983
Ο χώρος του Πολιτισμού περιλαμβάνεται επίσης στο ψηφιοποιημένο υλικό μας, καθώς και η υποβολή αίτησης για ένταξη στην Ε.Ε.
- Όσον αφορά το μουσικό κομμάτι του Έργου έχει ψηφιοποιηθεί ιδιαίτερα σημαντικό ανέκδοτο υλικό, το οποίο περιλαμβάνει ηχογραφήσεις γνωστών Κυπρίων δημιουργών, όπως ο Σόλων Μιχαηλίδης, ο Θεόδουλος Καλλίνικος, ο Γιώργος Κοτσώνης, ο Μάριος Τόκας, ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης κ. ά. Το υλικό ηχογραφήθηκε είτε στους ραδιοθαλάμους του ΡΙΚ, είτε σε ζωντανές συναυλίες.
Το οπτικοακουστικό υλικό συντηρήθηκε και ψηφιοποιήθηκε στις Βρυξέλλες, στη βάση της διαδικασίας προσφορών, ενώ το μουσικό στις δικές μας εγκαταστάσεις.
Ιδιαίτερη σημασία αποδόθηκε στην τεκμηρίωση του υλικού, αποτέλεσμα του οποίου ήταν να καταστεί σημαντικό βοήθημα σε κάθε είδους επιστημονική έρευνα που λαμβάνει χώρα, είτε εδώ στους δικούς μας χώρους, είτε στον προσωπικό υπολογιστή του κάθε ενδιαφερόμενου πολίτη. Αντίγραφα των ψηφιοποιημένων αρχείων του Ψ.Η, παραδόθηκαν για λόγους ασφάλειας, και ως ύψιστης σημασίας ιστορικά ντοκουμέντα, στο Κρατικό Αρχείο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το σύνολο του ψηφιοποιημένου και τεκμηριωμένου υλικού του Ψηφιακού Ηρόδοτου βρίσκεται αναρτημένο στην ομώνυμη Πλατφόρμα του Αρχείου του ΡΙΚ, εκπληρώνοντας έτσι βασική πρόνοια του αναληφθέντος έργου, αλλά, κυρίως, παρέχοντας για πρώτη φορά την δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης του πολίτη σε πρωτογενή ιστορικά αρχεία.
Στην Πλατφόρμα Ψηφιακός Ηρόδοτος έχουν αναρτηθεί μέχρι στιγμής εννέα χιλιάδες αρχεία, με δυνατότητα συνεχούς ανανέωσης. Το σύνολο του υλικού μας έχει κατηγοριοποιηθεί για ευκολότερη πρόσβαση, ενώ τα εργαλεία εξερεύνησης του ιστοχώρου είναι προσιτά σε όλους, περιλαμβανομένων των ατόμων της κατηγορίας ΑΜΕΑ.
Η πλατφόρμα του Ψ.Η απέσπασε το 2019 το χρυσό βραβείο στον Διαγωνισμό DigitalMarketingAwards, ενώ το 2021 το Κυπριακό Βραβείο Κοινωνικής Καινοτομίας, του 15ου Διαγωνισμού του Κυπριακού Βραβείου Καινοτομίας, που προκύρυξε η Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων Κύπρου. Ο σχεδιασμός και η συντήρηση της σελίδας ανατέθηκε κατόπιν Διαγωνισμού, στην Εταιρεία Pixelactions.
Το ενδιαφέρον για το αρχειακό υλικό του ΡΙΚ αντικατοπτρίζεται στις θεάσεις και ακροάσεις τις οποίες καταγράφει η Πλατφόρμα του Αρχείου Ψηφιακός Ηρόδοτος. Μέχρι το τέλος Μαΐου 2022, ο αριθμός των χρηστών μας πλησίασε σχεδόν τις 180.000, με το ποσοστό ανά φύλο να διαμορφώνεται στο 52% άνδρες και 48% γυναίκες. Η Πλατφόρμα Ψ.Η παρακολουθείται σε 69 χώρες, με κυριότερες την Κύπρο, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστραλία, την Γερμανία, τον Καναδά, το Βέλγιο, την Γαλλία και την Ολλανδία. Ο αριθμός των νέων χρηστών σταθεροποιήθηκε στις 5.000 ανά μήνα. Ενδιαφέρον για το Αρχείο του ΡΙΚ αναπτύσσσεται σήμερα από την Πανεπιστημιακή Κοινότητα, τους ερευνητές, τα οργανωμένα σύνολα από τον Δημόσιο και τον Ιδιωτικό τομέα, από το σύνολο της κοινωνίας.
Εκτός από την εξυπηρέτηση της εσωτερικής παραγωγής και την δημοσιοποίηση των αρχείων μας στους πολίτες, το Αρχείο του ΡΙΚ αναπτύσσει καρποφόρες συνεργασίες με Φορείς τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Αναφέρουμε μεταξύ άλλων την αξιοποίηση του αρχειακού μας υλικού σε παραγωγές και ντοκιμαντέρ, τη συνεργασία μας με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο πλαίσιο του Προγράμματος «Καταγράφουμε τη Μνήμη», την συμπερίληψη του περιεχομένου του Ψ.Η στο αναλυτικό πρόγραμμα της Γ’ Λυκείου, τις συνεργασίες μας με το Αρχείο της ΕΡΤ, το γραφείο του Επιτρόπου Προεδρίας και την Διαδικτυακή Πλατφόρμα για τους Απόδημους Νέους, τις Επιτροπές Διερεύνησης της τύχης των Αγνοουμένων προσώπων, το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, την ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Polignosi, κ.ά.
Η δυναμική η οποία αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια όσον αφορά το Αρχείο του ΡΙΚ και η οποία πολλαπλασιάζεται και διά μέσου των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, συγκεντρώνει την τελευταία περίοδο και το ενδιαφέρον κατόχων προσωπικών Αρχείων. Στο πλαίσιο αυτό παραλήφθηκαν, ψηφιοποιήθηκαν, τεκμηριώθηκαν και αξιοποιήθηκαν μέσω της Πλατφόρμας του Ψηφιακού Ηρόδοτου μέρος των φωτογραφικών συλλογών του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, του Σιακόλειου Εκπαιδευτικού Κέντρου Κλινικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και του προσωπικού Αρχείου της αείμνηστης αρχαιολόγου Μάρως Θεοδοσιάδου.
Ολοκληρώνοντας αυτή την παρουσίαση θα επιθυμούσα να παρέμεινα μόνο στα πολλά θετικά. Δεν θα μπορούσαμε ωστόσο να αγνοήσουμε την ανάγκη για ενίσχυση της προσπάθειάς μας από την ίδια την Πολιτεία και τους Θεσμούς. Λαμβάνοντας υπόψει ότι μικρό μόνο ποσοστό των ιστορικών μας αρχείων έχει μέχρι στιγμής αποκατασταθεί, ψηφιοποιηθεί και διαχυθεί στην κοινωνία, απευθύνουμε επείγουσα έκκληση για την εξεύρεση των απαραίτητων πόρων, αλλά και του αναγκαίου προσωπικού ώστε η μεγάλη αυτή προσπάθεια να συνεχιστεί. Το ποσοστό του ψηφιοποιημένου ιστορικού οπτικοακουστικού και φωτογραφικού μας αρχείου, δεν ξεπερνά το 20%, ενώ όσον αφορά το αντίστοιχο ποσοστό στα αρχεία ήχου, αυτό είναι ακόμα πιο πενιχρό, και αγγίζει μόνο στο 3%.
Με αυτές τις σκέψεις, ευχαριστώ που μας ακούσατε, ευχαριστώ για την προσοχή σας.
