Συνέδριο με θέμα «Ψηφιοποίηση, προσβασιμότητα και διάχυση οπτικοακουστικού, έντυπου και μουσικού υλικού» πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2020 από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του επιχειρησιακού Προγράμματος Διασυνοριακής Συνεργασίας «Interreg – Ελλάδα – Κύπρος - Ψηφιακός Ηρόδοτος ΙΙ».
Σκοπός του Συνεδρίου, το οποίο έλαβε χώρα στο Συνεδριακό Κέντρο «Φιλοξενία», στη Λευκωσία, ήταν η ανάδειξη της σημασίας και αναγκαιότητας της ψηφιοποίησης αρχειακού υλικού, προκειμένου αυτό να διαφυλαχθεί από κινδύνους φθοράς, αλλοίωσης ή καταστροφής.
Σε χαιρετισμό του κατά την έναρξη του Συνεδρίου, ο Υπουργός Εσωτερικών κ. Νίκος Νουρής ανέφερε, μεταξύ άλλων ότι « μέσα από τη ψηφιοποίηση πρωτογενούς υλικού μοναδικής αξίας, είτε αυτό είναι οπτικοακουστικό, είτε έντυπο, είτε μουσικό, σκιαγραφείται η ιστορία και ο πολιτισμός του τόπου μας από την αποικιοκρατία μέχρι και σήμερα».
Ο κ. Υπουργός υπογράμμισε ότι η συνεργασία των δύο κορυφαίων οργανισμών στο χώρο των ΜΜΕ στη χώρα μας, του ΡΙΚ και του ΓΤΠ, δεν σταματά εδώ, αλλά επεκτείνεται και σε άλλα συγχρηματοδοτούμενα έργα και συνεχάρη τις ηγεσίες των δύο οργανισμών γι’ αυτές τους τις πρωτοβουλίες με τις οποίες αξιοποιούνται ευρωπαϊκά κονδύλια και προγράμματα για το εθνικό καλό.
Σε χαιρετισμό της η Διευθύντρια του ΓΤΠ κα Σόφη Μιχαηλίδου, επεσήμανε ότι το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών αποτελεί φορέα συλλογής αρχείων Tύπου από τον καιρό της σύστασής του, τονίζοντας ότι «το Αρχείο Εφημερίδων του διαθέτει τη σημαντικότερη, ως προς την πληρότητα, συλλογή των εφημερίδων που έχουν εκδοθεί στην Κύπρο. Αυτό σημαίνει σε αριθμούς πολλά εκατομμύρια σελίδες εφημερίδων που χρονολογούνται από το 1878. 142 χρόνια ιστορίας φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, προσφέροντας μια πολύτιμη πηγή και μαρτυρία για την ιστορία, την πολιτική, την κοινωνική και την οικονομική ζωή του τόπου».
Με αφορμή το Συνέδριο, η κα Μιχαηλίδου ανακοίνωσε ότι το ψηφιακό αρχείο του ΓΤΠ ανοίγει ακόμη περισσότερο τις πύλες του στο ευρύ κοινό, εξηγώντας ότι σύντομα, μέρος του υλικού αυτού, θα μπορεί να είναι διαθέσιμο από τον προσωπικό υπολογιστή του κάθε ενδιαφερόμενου. «Στόχος μας είναι μέχρι το τέλος Μαρτίου να είναι διαθέσιμο επιγραμμικά στον ηλεκτρονικό ιστότοπο piopressarchive.cy, καθιστώντας έτσι το Αρχείο Κυπριακού Τύπου μέρος της παγκόσμιας ψηφιακής κοινωνίας», σημείωσε.
Από της πλευράς του, ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου κ. Ανδρέας Φράγκος ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι «με την εξαιρετική συνεργασία και σύμπραξη των εταίρων του ΡΙΚ, του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών και της Αναπτυξιακής Εταιρείας Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου – Ενεργειακής Α.Ε, κατέστη δυνατόν να ξαναζωντανέψει ο πατέρας της Ιστορίας Ηρόδοτος, μέσω της τεκμηρίωσης και ψηφιοποίησης μέρους του πλούσιου αρχειακού μας υλικού».
Σε σύντομο χαιρετισμό ο Πρόεδρος της Αναπτυξιακής Εταιρείας Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου «Ενεργειακή Α.Ε.» κ. Χρήστος Μπάρδος σημείωσε ότι «με την ολοκλήρωση του έργου, έχουμε στη διάθεσή μας ένα μοναδικό, αξιομνημόνευτο ψηφιοποιημένο αρχείο και, συνάμα, πολύτιμο εργαλείο αξιοποίησης από τους ερευνητές καθώς και άμεσα προσπελάσιμο και διαθέσιμο για όλους τους πολίτες, και, το κυριότερο, είναι δωρεάν».
Το Συνέδριο ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του έργου από την Προϊσταμένη Αρχείου του ΡΙΚ και Υπεύθυνη του Έργου Ψηφιακός Ηρόδοτος ΙΙ κα Φοίβια Σάββα και με παρουσιάσεις καλών πρακτικών και καινοτόμων μεθόδων ψηφιοποίησης, που υιοθετήθηκαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης του Έργου καθώς και των μελλοντικών στόχων.
Ακολουθεί η ομιλία της κυρίας Φοίβιας Σάββα:
Ψηφιακός Ηρόδοτος II: συνοπτική Παρουσίαση αποτελεσμάτων έργου
Φοίβια Σάββα, Υπεύθυνη Έργου (28/01/2019)
Αγαπητέ κ. Υπουργέ, αγαπητοί αξιωματούχοι του εταιρικού σχήματος του Έργου, φίλοι συνεργάτες από την Ρόδο και το ΓΤΠ, αγαπητοί φίλοι του Ψηφιακού Ηρόδοτου, κυρίες και κύριοι,
Σας καλωσορίζω κι εγώ με την σειρά μου και σας ευχαριστώ για την εδώ παρουσία σας. Για το Έργο μας δεν θα μιλήσω σήμερα εγώ. Θα δώσω τον λόγο σε αυτούς στους οποίους απευθύνετο όταν ξεκινούσαμε:
- Μπράβο παιδιά, συγχαρητήρια! Σας ευχαριστούμε όπως και η σύγχρονη κυπριακή ιστορία που την διασώσατε! Μπράβο ξανά!
- Γράφετε Ιστορία, Χίλια Εύγε!!
- AΝΕΚΤΙΜΗΤΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ!!!!!!!!!
- Μπράβο! Συγχαρητήρια!
- Σημαντική και αξιόπιστη πηγή αρχειακού υλικού.
- Γεια σας από τις Βρυξέλλες. Ήθελα να σας πω ότι πέρασα τις τελευταίες δυόμιση ώρες εντυπωσιασμένος πάνω στον Ψηφιακό Ηρόδοτο. Συγχαρητήρια κάνετε εξαιρετική δουλειά. Το χάρηκα πάρα πολὐ και είμαι σίγουρος ότι θα περάσω πολύ χρόνο στο μέλλον στα αρχεία σας.
- Η Ιστορία, με την βοήθεια του Ψηφιακού Ηρόδοτου, είναι πλέον πιο πλούσια
- Ένα μεγάλο ρισκπέκτ σε όλους όσοι συνέβαλαν στο να έχουμε αυτό το σπουδαίο υλικό στις οθόνες μας
Τα σχόλια που βλέπετε αποτελούν ελάχιστο μόνο δείγμα της πρωτοφανούς απήχησης που το Έργο Ψηφιακός Ηρόδοτος II είχε στην κοινωνία των πολιτών, όχι μόνο σε Κύπρο και Ελλάδα, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, τόσο στην Ευρώπη, όσο και εκτός. Το υλικό μας είναι σήμερα προσβάσιμο, σε περισσότερες από 60 χώρες.
Επέλεξα συνειδητά να ξεκινήσω την εισήγησή μου από την παράμετρο της δυναμικής, την οποία το Έργο μας κατάφερε να αναπτύξει με την κοινωνία, επειδή ακριβώς ως ομάδα του Έργου, κατατάσσουμε τον στόχο αυτό, πρώτο στην αξιολόγηση. Θα συμφωνείτε μαζί μου ότι όσο θετικά και αν αξιολογηθεί ένα ευρωπαικό πρόγραμμα, η σημασία παραμένει μικρή, εάν δεν έχουν την ίδια γνώμη και οι πολίτες, στους οποίους απευθύνεται. Τα αποτελέσματα της διάχυσης του Ψηφιακού Ηρόδοτου αξιολογήθηκαν με θετικό πρόσιμο και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και κοινωνικής Δικτύωσης, καθώς και από την Χρηματοδοτούσα Αρχή του Έργου, η οποία επέλεξε τον Ψηφιακό Ηρόδοτο ως εμβληματική Πράξη στην κατηγορία του. Ως τέτοια θα δημοσιευθεί σύντομα στην επίσημη Πλατφόρμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Δεν θα επεκταθώ περισσότερο στον τομέα των διακρίσεων του Ψηφιακού Ηρόδοτου, αφού αυτές θα αναλυθούν στο 2ο μέρος του Συνεδρίου. Θα ολοκληρώσω την παράμετρο αυτή, λέγοντας ότι η πλατφόρμα του Έργου μας απέσπασε χρυσό βραβείο στην κατηγορία του καλύτερου μετασχηματισμού ιστότοπου.
Αξιολογήθηκε επίσης χωρίς σημαντικά ευρύματα από την Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η πράξη «Ψηφιοποίηση, Προσβασιμότητα και Διάχυση Πολιτισμικού Προϊόντος», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του Ψηφιακού Ηρόδοτου ΙI εντάσσετο στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος Interreg Ελλάδα –Κύπρος 2014 -2020 και συγχρηματοδοτήθηκε από το Περιφερειακό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ε.Ε κατά 85% και από εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου κατά 15%. Ο συνολικός προϋπολογισμός της πράξης ξεπέρασε το ένα εκ. ευρώ, με το ποσό να κατανέμεται ως ακολούθως:
ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΡΑΞΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ: €1.004.016,00.
- ΡΙΚ (κύριος δικαιούχος): €393.305,00
- ΓΤΠ (δικαιούχος 2): €348.719,00
- Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφ. Ν. Αιγαίου -ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε. Ν. Αιγαίου (δικαιούχος 3): €261.992,00
Bασικός στόχος του Ψ.Η ήταν η ψηφιοποίηση υλικού μοναδικής ιστορικής αξίας και σπανιότητας. Σε αυτό περιλαμβάνονταν οπτικοακουστικά, μουσικά και έντυπα ντοκουμέντα, πνευματικής ιδιοκτησίας, σε ό,τι αφορά τα πρώτα, του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου, και αρχειοθέτησης/διαχείρισης, σε ό,τι αφορά το έντυπο υλικό, του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών και της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρόδου. Το πολύτιμο αυτό υλικό αφορά κυρίως κομβικής σημασίας περιόδους και γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Κύπρο και το Νότιο Αιγαίο (Ρόδος). Η διάσωσή του από τον κίνδυνο φθοράς, η ταξινόμηση και ασφαλής διατήρησή του, καθώς και η δυνατότητα να είναι προσβάσιμο στους πολίτες, αποτελούσαν τον κύριο στόχο των Δικαιούχων – ιδιοκτητών του, ο οποίος εκπληρώθηκε. Ο όγκος του υλικού το οποίο συντηρήθηκε και ψηφιοποιήθηκε, ανέρχεται σε ό,τι αφορά στο ΡΙΚ στις 450 ώρες ιστορικών οπτικοακουστικών αρχείων, και 50 ώρες ανέκδοτου μουσικού υλικού. Το οπτικοακουστικό υλικό καλύπτει χρονικά:
- Την περίοδο της αγγλοκρατίας και του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ΕΟΚΑ (1953-1960)
- Την Περίοδο της ανακήρυξης και λειτουργίας της Κυπριακής Δημοκρατίας έως τα γεγονότα του πραξικοπήματος και της εισβολής (1960-1974)
- Και την Περίοδο μετά το θάνατο Μακαρίου (1978-1990)
Και οι τρεις χρονικές περίοδοι περιλαμβάνουν σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως:
- H Κύπρος, ως αγγλική αποικία
- O Αγώνας της ΕΟΚΑ
- Ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και λειτουργία του Δικοινοτικού Κράτους
- Δικοινοτικές συγκρούσεις 1963-1967
- Περίοδος αποσταθεροποίησης και δράση της ΕΟΚΑ Β
- Θάνατος Μακαρίου (τέλος 1977), εκλογή Σπ. Κυπριανού, Γ. Βασιλείου, πολυκομματική Δημοκρατία
- Ενδοκυπριακές συνομιλίες, υποβολή διεθνών σχεδίων για Κυπριακό
- Η ανακήρυξη ψευδοκράτους το 1983
Ο χώρος του Πολιτισμού περιλαμβάνεται επίσης στο ψηφιοποιημένο υλικό μας, καθώς και η υποβολή αίτησης για ένταξη στην Ε.Ε.
- Όσον αφορά το μουσικό κομμάτι του Έργου έχει ψηφιοποιηθεί ιδιαίτερα σημαντικό ανέκδοτο υλικό, το οποίο περιλαμβάνει ηχογραφήσεις γνωστών Κυπρίων δημιουργών, όπως ο Σόλων Μιχαηλίδης, ο Θεόδουλος Καλλίνικος, ο Γιώργος Κοτσώνης, ο Μάριος Τόκας, ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης κ. ά. Το υλικό ηχογραφήθηκε είτε στους ραδιοθαλάμους του ΡΙΚ, είτε σε ζωντανές συναυλίες.
Το οπτικοακουστικό υλικό συντηρήθηκε και ψηφιοποιήθηκε εκτός ΡΙΚ, ενώ το μουσικό στις εγκαταστάσεις μας.
Ιδιαίτερη σημασία αποδόθηκε στην τεκμηρίωση του υλικού, αποτέλεσμα του οποίου ήταν να καταστεί σημαντικό βοήθημα σε κάθε είδους επιστημονική έρευνα που θα ακολουθήσει, καθώς και σε όποια μελλοντική ερευνητική προσπάθεια.
Το Γραφείο Τύπου και πληροφοριών ψηφιοποίησε στο πλαίσιο του Ψηφιακού Ηρόδοτου μισό εκατομμύριο σελίδες εφημερίδων, κατορθώνοντας να αυξήσει θεαματικά τον όγκο του κυπριακού τύπου, ο οποίος τίθεται με τον τρόπο αυτό στη διάθεση της κυπριακής κοινωνίας, και ειδικότερα του ερευνητικού και ακαδημαϊκού κοινού, ως μια μοναδική και αξιόπιστη πηγή. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε σε περιόδους με έντονο πολιτιστικό, ιστορικό και ερευνητικό ενδιαφέρον. Η διαδικασία της ψηφιοποίησης στην περίπτωση του ΓΤΠ έγινε στις ίδιες τις εγκαταστάσεις του δικαιούχου, όπως και στην περίπτωση του 3ου δικαιούχου. Η Ενεργειακή Αναπτυξιακή ψηφιοποίησε για λογαριασμό της Βιβλιοθήκης της Ρόδου 150.000 σελίδες του Ροδιακού Τύπου, μεγάλο μέρος του οποίου συνδέεται με την Κύπρο και τους κοινούς αγώνες των δύο λαών. Ο εξοπλισμός που αγοράσθηκε στην Ρόδο, στο πλαίσιο του Έργου, θα χρησιμοποιηθεί από την βιβλιοθήκη και μετά το πέρας του Ψηφιακού Ηρόδοτου.
Η προβολή και διευκόλυνση της άμεσης πρόσβασης στο αρχειακό υλικό με τη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας ενισχύει την επικοινωνία των πληθυσμών, και αναπτύσσει κοινά ερευνητικά προγράμματα. Ήδη, δεκάδες χιλιάδες χρήστες, περιλαμβανομένων και ατόμων της κατηγορίας ΑΜΕΑ, καθώς και του ερευνητικού κοινού, πλοηγούνται ελεύθερα στο ψηφιοποιημένο υλικό μας. Στην περίπτωση του ΡΙΚ μέσω της Πλατφόρμας Ψ.Η, που βλέπετε ήδη, και στην περίπτωση του ΓΤΠ και της Βιβλιοθήκης της Ρόδου, μέσω υφιστάμενων, αναβαθμισμένων, ή και νέων υποδομών που αναπτύσσουν. Στο πλαίσιο του Έργου, το ΓΤΠ υλοποίησε επίσης δύο παραδοτέα, με το πρώτο να αφορά μελέτη συντήρησης του αρχειακού υλικού του, εφημερίδων, και το δεύτερο να άπτεται της αναβάθμισης της βάσης δεδομένων όλων των εφημερίδων που έχουν μέχρι σήμερα ψηφιοποιηθεί. Η πραγματοποίηση του σημερινού συνεδρίου, του οποίου στόχος είναι η διοχέτευση της αποκτηθείσας γνώσης, αποτελεί υλοποιήσιμο παραδοτέο του Γραφείου τύπου και Πληροφοριών.
Στο πλαίσιο του Έργου μας πραγματοποιήσαμε ποικίλες δρἀσεις δημοσιότητας και προβολής του : εκδώσαμε και κυκλοφορήσαμε ενημερωτικό υλικό και πραγματοποιήσαμε συγκεντρώσεις ενημέρωσης σε οργανωμένα σύνολα, όπως εκπαιδευτήρια, κ. ά. Τόσο το ΡΙΚ, όσο και το ΓΤΠ, ως εκ του ρόλου τους, εξέδωσαν επίσης δελτία τύπου για την εξέλιξη του έργου. Μέσω της Τηλεὀρασης και του Ραδιοφώνου του ΡΙΚ μεταδόθηκαν εξάλλου διαφημιστικά φιλμάκια για το Έργο, στα οποία χρησιμοποιήθηκε ψηφιοποιημένο υλικό. Το ίδιο υλικό αξιοποιήθηκε και θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιείται στις παραγωγές μας.
Το συνεργατικό πνεύμα αναπτύχθηκε μεταξύ των εταίρων του Έργου μας, με την πραγματοποίηση των συναντήσεων εργασίας, τόσο στη νήσο της Ρόδου, όσο και στη Λευκωσία. Από την έναρξη του Ψηφιακού Ηρόδοτου ΙΙ, τον Οκτώβριο του 2017 μέχρι σήμερα, πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένα πέντε συναντήσεις εργασίας, τρεις στη Λευκωσία και δύο στη Ρόδο, περιλαμβανομένου του σημερινού καταληκτικού συνεδρίου. Κατά τη διάρκειά τους ανασκοπήθηκε η πορεία του έργου, συζητήθηκαν τυχόν προβλήματα και καθορίστηκε η περαιτέρω πορεία. Η ανταλλαγή τεχνογνωσίας μεταξύ των ομάδων εργασίας και των τριών εταίρων, κρίθηκε επίσης ιδιαίτερα σημαντική, αφού θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στην ανάληψη τυχόν νέων έργων. Ας μην μας διαφεύγει ότι και οι τρεις εταίροι κατάφεραν διά μέσου του Ψ.Η να δημιουργήσουν πρωτόκολλα συντήρησης, ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ασφαλούς φύλαξης, τόσο των πρωτότυπων όσο και των ψηφιοποιημένων αρχείων. Η τήρηση των απαραίτητων διαδικασιών, των πρακτικών εργασίας, των οικονομικών δεδομένων, της διαδικασίας των διαγωνιστικών πράξεων τις οποίες διεκπεραιώσαμε στο πλαίσιο του Έργου, αποτέλεσαν τυπικό μεν, αλλά απαραίτητο εργαλείο ελέγχου, ώστε και οι τρείς δικαιούχοι να μπορέσουμε να αντλήσουμε τις δηλωθείσες πιστοποιημένες δαπάνες όπως είχαν προϋπολογισθεί.
Υποχρέωση των δικαιούχων της Πράξης, η οποία επίσης διεκπεραιώθηκε με επιτυχία, ήταν η εκπόνηση Εξαμηνιαίων Αναφορών Προόδου του Έργου, καθώς και η Τελική Έκθεση, η οποία θα υποβληθεί με την ολοκλήρωση του Ψ.Η II.
Ένας απολογισμός αποτελεσμάτων έργου, στην προκειμένη του Ψ.Η II, θα ήταν ημιτελής, εάν δεν αποδίδονταν τα εύσημα σε όλα τα μέλη των ομάδων έργου και των τριών δικαιούχων, καθώς και όλων όσων στήριξαν και πίστεψαν στην προσπάθειά μας, περιλαμβανομένων εσάς των ιδίων.
Θα ολοκληρώσω την εισήγησή μου, επιχειρώντας να ξεφύγω των τεχνοκρατικών, πλην αναγκαίων αναφορών που απαιτούνται σε παρουσιάσεις αποτελεσμάτων. Θα εισηγηθώ να ακούσουμε μαζί, προτού τελειώσει το Α΄ μέρος του συνεδρίου μας, ένα δείγμα της μοναδικότητας των ντοκουμέντων τα οποία αναδείχθηκαν μέσα από τον Ψ.Η. Το μουσικό κομμάτι που θα ακούσουμε αποτελεί τον άγνωστο ύμνο της Κυπριακής Δημοκρατίας, γραμμένο από τον Σόλωνα Μιχαηλίδη, το 1963, που όμως δεν ακούστηκε ποτέ. Διαφυλάσσεται στο Αρχείο του ΡΙΚ, ψηφιοποιήθηκε στο πλαίσιο του Ψ.Η II
https://www.digital-herodotus.eu/archive/audio/items/161/panegurike-sunaulia-kratikes-orkhestras-kuprou-erga-solona-mikhaelide/ (46΄20΄΄- 49΄)
Το 2ο μέρος του συνεδρίου, περιλάμβανε λεπτομερείς παρουσιάσεις της εργασίας η οποία έγινε από τις ομάδες έργου του Ψηφιακού Ηρόδοτου ΙΙ. Ο Ευάγγελος Φιακάς, Ιστορικός και μέλος της ομάδας τεκμηρίωσης του Ψηφιακού Ηρόδοτου ΙΙ, ανέπτυξε το θέμα "Τεκμηριώνοντας τον Ψηφιακό Ηρόδοτο". Στη συνέχεια, ο Βαλεντίνος Ευριπίδου, Εκτελεστικός διευθυντής της Pixel Actions Ltd, παρουσίασε το θέμα «Ξεκλειδώνοντας το Αρχείο του ΡΙΚ σε χιλιάδες χρήστες: Η υλοποίηση της διαδικτυακής πλατφόρμας του Ψηφιακού Ηρόδοτου». Ακολουθούν οι ομιλίες:
Τεκμηριώνοντας τον «Ψηφιακό Ηρόδοτο» ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΦΙΑΚΑΣ
Τεκμηριώνοντας τον ψηφιακό Ηρόδοτο ή αλλιώς τεκμηριώνοντας την ιστορία του τόπου μας! Με μεγάλη χαρά αλλά και με αίσθημα ευθύνης αναλάβαμε πριν από περίπου ένα χρόνο την τεκμηρίωση 450 ωρών οπτικοακουστικού υλικού των κυριότερων στιγμών της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας – μιας ιστορίας που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του σήμερα. Πρόσωπα, γεγονότα, τοπία, μια κοινωνία που άλλαζε- κάπου πολύ και κάπου λίγο, πάλευε αλλού κερδίζοντας και αλλού χάνοντας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο Ψηφιακός «Ηρόδοτος ΙΙ» αποτελεί ένα οδοιπορικό στους κυριότερους σταθμούς της ιστορίας του τόπου μας, μια διαθήκη που προσφέρει ες αεί το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου στην κοινωνία. Το νήμα λοιπόν ξεκίνησε με τις πρώτες παραλαβές υλικού στα χαρτοκιβώτια που μετέφεραν σε ψηφιακή μορφή το άλλοτε καταγραμμένο σε ταινίες υλικό. Μελετώντας το αρχείο του ψηφιακού Ηρόδοτου, ο επισκέπτης μπορεί να ανατρέξει σε υλικό από τις δεκαετίες του 1950 μέχρι τη δεκαετία του 1990. Πως θα μπορούσε να λείπει από την δεκαετία αυτή υλικό και αφιερώματα από τον απελευθερωτικό αγώνα 1955-1959, όπου παρουσιάζονται πλάνα από τις περιοχές των μαχών τα κρησφύγετα, τους πρωταγωνιστές του αγώνα αλλά και τα μνημεία των πεσόντων αγωνιστών. Προσωπικά με έχουν στιγματίσει τα πλάνα από την επιστροφή των εξόριστων Κυπρίων από την Αθήνα και την επιστροφή – «Κάθοδο» των αγωνιστών από τα βουνά στις πόλεις με το τέλος του αγώνα. Εκεί μπορεί κανείς να παρατηρήσει τη θέρμη με την οποία το συγκεντρωμένο πλήθος υποδέχεται τους αγωνιστές μεταφέροντάς τους στους ώμους του. Επίσης, στην εκπνοή της δεκαετίας πραγματοποιείται η υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, θέτοντας τέρμα στην βρετανική κυριαρχία της Κύπρου. Η αφετηρία στην νέα εποχή τίθεται με τη διεξαγωγή των πρώτων προεδρικών εκλογών στις οποίες ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄ ανέλαβε τα καθήκοντα Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο κόσμος της Κύπρου συρρέει κατά χιλιάδες σε ένα μεγαλειώδες συλλαλητήριο στους δρόμους μπροστά από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, για να ακούσει τον λόγο του πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ στο επιτελείο διακρίνονται προσωπικότητες της εποχής όπως ο Γλαύκος Κληρίδης, ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και ο Τάσσος Παπαδόπουλος, πρόσωπα που έμελλε να χαράξουν τη δική τους πορεία στην πολιτική ζωή του τόπου. Βαρυσήμαντο είναι το υλικό που υπάρχει και για τη δεκαετία του 1960, περίοδο κατά την οποία τίθενται οι βάσεις θεμελίωσης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στο υλικό συνυπάρχουν οι Ελληνοκύπριοι με τους Τουρκοκύπριους, αξιωματούχοι της κυβέρνησης συμμετέχουν σε κοινές αλλά και στις κοινοτικές εκδηλώσεις σεβόμενοι τη Κυπριακή Δημοκρατία. Σημαίνουσες μορφές της περιόδου ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄, ο Αντιπρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Φαζίλ Κουτσιούκ, ο Υπουργός Άμυνας Οσμάν Ορέκ, ο Ραούφ Ντενκτάς ο Πρόεδρος της τουρκικής Κοινοτικής Συνέλευσης, ο Γλαύκος Κληρίδης ως Πρόεδρος της Βουλής των αντιπροσώπων, ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης με το αξίωμα του Υπουργού Εσωτερικών και ο Σπύρος Κυπριανού υπηρετώντας την κυβέρνηση ως Υπουργός Εξωτερικών. Στην ταραγμένη για την νεότευκτη δημοκρατία δεκαετία του 1960, το αρχείο του ΡΙΚ διαφυλάσσει οπτικοακουστικό υλικό από την «τουρκανταρσία», την συνεδρία στη βουλή εν τη απουσία των τουρκοκυπρίων βουλευτών, την ανακατανομή των υπουργείων, τις διακοινοτικές συγκρούσεις και τη δημιουργία τουρκοκυπριακών θυλάκων. Σκηνές πόνου, θυμάτων, προσφυγοποίησης από τη μια και από την άλλη η άφιξη και η δράση της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, της ειρηνευτικής δηλαδή δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. Δυστυχώς, παρά τα μέτρα που λήφθηκαν η σπίθα των διακοινοτικών ταραχών έμελλε να εξελιχθεί στην λαίλαπα της επόμενης δεκαετίας… αυτής του 1970. 1971, 1972, 1973, 1974 χρόνια σκληρά στη μνήμη όλων μας. Ίδρυση της ΕΟΚΑ Β, Εκκλησιαστικό πραξικόπημα, ο θάνατος Γεωργίου Γρίβα, πραξικόπημα και Τουρκική εισβολή. Όροι που όλοι μας ακούμε από παιδιά, το ζούμε καθημερινά στη μελαγχολία που κρύβει η Λευκωσία, και στον παλμό των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων. Ότι είχαμε μέχρι πρόσφατα στο μυαλό μας οι περισσότεροι, ήταν αφηγήσεις και ιστορικές μαρτυρίες στα χαρτιά, χωρίς την αίσθηση της «πραγματικότητας». Και είναι αυτό που έρχεται να προσφέρει στις νεότερες γενιές ο Ψηφιακός «Ηρόδοτος», η ακολουθία των γεγονότων και των εξελίξεων μέσα από την ιστορική ταυτότητα των ημερών της εισβολής. Ο πόλεμος, ο θρήνος, ο ξεριζωμός, οι πρόσφυγες, οι αιχμάλωτοι, οι αγνοούμενοι και για τις δύο κοινότητες, κοινά βιώματα στο ίδιο δράμα. Ένα νέο κράτος, όπως ήταν τότε η Κυπριακή Δημοκρατία, κλήθηκε να αντιμετωπίσει την μεγαλύτερη πρόκληση από την ίδρυσή της. Πρωταγωνιστές της μετά εισβολής περιόδου, συζητούν για την αντιμετώπιση των ανθρωπιστικών ζητημάτων. Ο Γλαύκος Κληρίδης, Ραούφ Ντενκτάς, Κούρτ Βάλχαϊμ, Φειδίας Παρασκευαϊδης, Τάσσος Παπαδόπουλος, Χριστόδουλος Βενιαμίν, Σπύρος Κυπριανού κ.ά. δραστηριοποιούνται για την επίλυση της ανθρωπιστικής κρίσης πρωτίστως αλλά και την κοινή γραμμή στο Κυπριακό πρόβλημα, όπως χαρακτηρίστηκε η σύγχρονη ιστορία μας. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το υλικό μετά την τουρκική εισβολή, στο οποίο καταγράφονται οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης της διεθνούς κοινής γνώμης για το κυπριακό δράμα με τη διοργάνωση συνεδρίων και την δράση ανθρωπιστικών οργανώσεων από όλο τον κόσμο. Και σε όλες τις δεκαετίες, παρατηρήσαμε την κυπριακή κοινωνία, τις πόλεις και τα χωριά, τα έθιμα, τα τραγούδια, τον χορευτή βρακά, τον λαϊκό ποιητή του τόπου, τον απλό κόσμο που όπως και σήμερα έτσι και τότε «ανησυχούσε» για τα καθημερινά, την παραγωγή, το εισόδημα, την ανατροφή της οικογένειας, την ελπίδα ενός καλύτερου αύριο, την προσμονή για ανάπτυξη - διεκδίκηση. Υπάρχει όμως και η εικόνα των καλλιτεχνών που δραστηριοποιούνται στο νησί, ανθρώπων των γραμμάτων, του λόγου, της τέχνης, της μουσικής, σπουδαίοι Κύπριοι που διαπρέπουν στο εξωτερικό και παλεύουν για να κληροδοτήσουν στις νεότερες γενιές ευκαιρίες και ελπίδα. Στο έργο συναντήσαμε ανθρώπους γνωστούς και αγνώστους, μνημεία ιστορικής αξίας που σήμερα καταστράφηκαν γιατί το κράτος αδυνατούσε να συντηρήσει, επαγγέλματα που χάθηκαν μαζί με τις ιδεολογίες των παλαιοτέρων γενιών, δρόμους που μεγάλωσαν, πόλεις που άλλαξαν εξολοκλήρου αλλά και έργα που υλοποιήθηκαν για να διατηρήσουν τον χαρακτήρα των κυπριακών πόλεων προηγούμενων χρόνων. «Τεκμηριώσαμε» μια κοινωνία που ωρίμαζε, όπως άλλωστε και η Κύπρος. Στο πρώτο αυτό μέρος δόθηκε μία μικρή εικόνα του υλικού το οποίο κληθήκαμε να τεκμηριώσουμε, υλικό βαρυσήμαντο με ευαίσθητες σελίδες και πολλές πληροφορίες για τα όσα έζησαν οι άνθρωποι του τόπου μας - στον τόπο μας. Στο σημείο αυτό θα αναφερθώ στα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε κατά την τεκμηρίωση του υλικού. Ως ιστορικοί είμαστε εκπαιδευμένοι να μελετούμε τα γεγονότα μέσα από πρωτογενές υλικό και να τα εξετάζουμε - όμως υπήρχε ένα θεωρητικό εμπόδιο μέχρι να καταφέρουμε από ιστορικοί να δράσουμε και ως τεκμηριωτές. Μια ιδιαίτερη «δεξιότητα» που κερδίσαμε μέσα από την εμπειρία του Ψηφιακού Ηροδότου. Τις βασικές αρχές τεκμηρίωσης φρόντισαν να μας μεταλαμπαδεύσουν οι υπεύθυνοι του Αρχείου του ΡΙΚ Ρένος Μαυρίδης και Ελένη Λοϊζίδου, συγκεντρώνοντας κατευθυντήριες γραμμές και παραδείγματα, ώστε να μπορούμε να λειτουργούμε ευκολότερα έχοντας πρότυπα. Ο σημαντικότερος προβληματισμός είχε να κάνει με την ταυτοποίηση προσώπων. Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι διαδικτυακοί χώροι της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν παρέχουν πληροφορίες που να αναφέρονται στους διατελέσαντες αξιωματούχους σε υπουργεία, φορείς και οργανισμούς. Ακόμη και στις περιπτώσεις που παρέχεται ένας στοιχειώδης πίνακας με χρονολογίες θητείας, δεν συνοδεύονται από φωτογραφίες που να διευκολύνουν τον τεκμηριωτή να αναγνωρίσει τα πρόσωπα. Για να αντιμετωπίσουμε το πιο πάνω πρόβλημα προσπαθήσαμε αρχικά να επικοινωνούμε με τις Δημόσιες Υπηρεσίες κάτι που δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Στην πορεία αρχίσαμε να επικοινωνούμε με πρόσωπα προηγούμενων δεκαετιών, κυρίως δημοσιογράφους που κατέγραφαν τις πολιτικές εξελίξεις και γνώριζαν από κοντά τα πρόσωπα. Τις πληροφορίες τις διασταυρώναμε με αυτές που εντοπίζαμε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων που φυλάσσονται στην Βιβλιοθήκη του ΡΙΚ. Σταδιακά αποκτήσαμε μια σχετική εμπειρία και γνώση στην ταυτοποίηση προσώπων και έτσι καταφέραμε να κινηθούμε με μεγαλύτερη ευκολία ανταποκρινόμενοι στις απαιτήσεις του έργου. Το δεύτερο σημαντικό πρόβλημα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν το υλικό που δεν είχε ακριβή χρονολόγηση. Στην περίπτωση αυτή προσπαθήσαμε μέσα από τα λεγόμενα ή μέσα από τις εικόνες να ορίσουμε terminus post quem και ante quem ώστε να θέσουμε ένα χρονικό ορίζοντα πραγματοποίησης του γεγονότος. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος του υλικού δεν συνοδεύεται από το ηχητικό αρχείο και αυτό καθιστούσε το έργο μας δυσκολότερο. Τέλος, μας πήρε αρκετό χρόνο μέχρι να καταλήξουμε στην τελική μορφή καταγραφής των πληροφοριών που συνοδεύουν το οπτικοακουστικό υλικό, ώστε να τηρείται συνάφεια στις τεκμηριωτικές πληροφορίες που παρέχονται, ανεξάρτητα από τον τεκμηριωτή. Τα όσα ζήσαμε τεκμηριώνοντας τον Ηρόδοτο ήταν ένας περίπατος στους δρόμους των κυπριακών πόλεων του χθες – ένας περίπατος που μας έκανε να ακούσουμε, να προβληματιστούμε, να καταλάβουμε, πολλές φορές να θυμώσουμε με την τροπή των πραγμάτων και άλλες να νιώσουμε τόσο μικροί μπροστά στα οράματα των προηγούμενων γενιών που έθεσαν σε τροχιά, όμως αποπροσανατολισμένες οι νεότερες γενιές αφήσαμε να χαθούν στο σήμερα. Ακολουθώντας κάποιος τον «Ψηφιακό Ηρόδοτο» κοινωνεί στο παρελθόν και μετέχει στο μέλλον του τόπου μας.
Ξεκλειδώνοντας το Αρχείο του ΡΙΚ σε χιλιάδες χρήστες: Η υλοποίηση της διαδικτυακής πλατφόρμας του Ψηφιακού Ηρόδοτου ΒΑΛΕΝΤΙΝΟΣ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ
Όταν ξεκινήσαμε μαζί με την ομάδα του αρχείου του ΡΙΚ, θέσαμε πέντε σημαντικούς στόχους για την επιτυχία του έργου. Πρώτος στόχος ήταν η δημιουργία μια νέας, ανανεωμένης ψηφιακής ταυτότητας όπου θα μπορούσε ο κόσμος να αναγνωρίσει και να συνδέσει με το Έργο. Για να το πετύχουμε αυτό έπρεπε να αναγνωρίσουμε τον σκοπό και τους στόχους του Έργου, να διεξάγουμε μια έρευνα αγοράς για παρόμοιους οργανισμούς και έργα τόσο στην Κύπρο τόσο και στο εξωτερικό, και έπρεπε να αναγνωρίσουμε το κοινό στο οποίο απευθύνεται το Έργο. Ακολουθώντας λοιπόν αυτά τα βήματα, δημιουργήσαμε μια νέα ανανεωμένη ταυτότητα για τον Ψηφιακό Ηρόδοτο. Μια ταυτότητα που ενώνει τις έννοιες του παλιού με το μοντέρνο, του αναλογικού κόσμου όπου τα οπτικοακουστικά αρχεία δημιουργήθηκαν, με τον ψηφιακό κόσμο, όπου τα αρχεία θα καταναλωθούν.
Δεύτερος στόχος, ήταν ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας σωστής και ολοκληρωμένης εμπειρίας χρήστη, Για αυτό τον σκοπό έπρεπε να: (i) αναγνωρίσουμε και να καταγράψουμε τα προφίλ των μελλοντικών χρηστών της πλατφόρμας; (ii) να καταγράψουμε όλα τα πιθανά σενάρια χρήσης; (iii) να σχεδιάσουμε μια λύση που να είναι συμβατή με όλες τις συσκευές; (vi) να δημιουργήσουμε μια εύχρηστη διεπαφή για όλα τα προφίλ χρηστών; (v) να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες ευκολίας για να είναι εύχρηστη και για άτομα με προβλήματα ακοής και όρασης και τέλος όλος ο σχεδιασμός να γίνει σύμφωνα με την ολοκληρωμένη ταυτότητα του Έργου. Έτσι, σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε μια ολοκληρωμένη πλατφόρμα όπου όλοι οι χρήστες μπορούν να δουν/ακούσουν τα οπτικοακουστικά αρχεία, να διαβάσουν την εκτενή τεκμηρίωση που συνοδεύει κάθε αρχείο, να αναζητήσουν ή απλά να περιηγηθούν στην νέα ιστοσελίδα του Ψηφιακού Ηρόδοτου.
Τρίτος στόχος ήταν να γ΄λινει η σωστή κατηγοριοποίηση του μεγάλου όγκου του υλικού. Όχι από την πλευρά του τεκμηριωτή ή του ιστορικού αλλά από την πλευρά των πιθανών χρηστών της πλατφόρμας. Για αυτό τον λόγο, προχωρήσαμε και χτίσαμε μια μικρή προσωρινή σελίδα, πριν ακόμη ξεκινήσουμε τον σχεδιασμό της πλατφόρμας. Στην σελίδα, ζητούσαμε από τους χρήστες να αναζητήσουν στο Αρχείο του ΡΙΚ. Μόλις οι χρήστες έγραφαν την αναζήτηση τους, τους ενημερώναμε ότι το αρχείο είναι υπό κατασκευή και πως η αναζήτηση τους μας βοήθησε να κατηγοριοποιήσουμε το υλικό. 'Ετσι μέσα σε λίγες εβδομάδες μαζέψαμε εκατοντάδες πραγματικές αναζητήσεις από αληθινούς χρήστες που μας βοήθησαν να κατηγοριοποιήσουμε το υλικό σε 119 κατηγορίες και υποκατηγορίες του οπτικού αρχείου και σε 21 κατηγορίες και υποκατηγορίες του ακουστικού αρχείου.
Τέταρτος στόχος, ήταν η υλοποίηση μια μοντέρνας πλατφόρμας που θα υποστηρίζει μεγάλο όγκο οπτικοακουστικού υλικου. Εδώ χρειαζόταν να: (i) γίνει μια ολοκληρωμένη ανάλυση των λειτουργικών και μη-λειτουργικών απαιτήσεων; (ii) να χρησιμοποιηθούν νέες τεχνολογίες αλλά και τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα (iii) να υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης μεγάλου όγκου οπτικο-ακουστικού υλικού; (iv) να μπορεί να παρέχει μια ομαλή θέαση του οπτικο-ακουστικού υλικού σε όλες τις κατηγορίες χρηστών (v) να υπάρχουν πρόνοιες για την μελλοντική επεκτασιμότητα της πλατφόρμας και (vi) να υποστηρίζει παγκόσμια πρότυπα μεταδεδομένων. Η πλατφόρμα λοιπόν, έχει χτιστεί με τις εξής τεχνολογίες:
(i) HTML5, CSS3, JavaScript στο Frontend,
(ii) Python, Django και Wagtail στο Backend.
(iii) PostgreSQL για την Βάση Δεδομένων και
(iv) έχει χρησιμοποιηθεί το Vimeo μέσω του Vimeo API για την αποθήκευση του οπτικοακουστικού υλικού και για το streaming
Ταυτόχρονα υποστηρίζει τα πρότυπα μεταδεδομένων Dublin Core και EDM για διασύνδεση και διάχυση του υλικού στην πλατφόρμα Europeana.
Φτάνοντας λοιπόν στο σήμερα, πιο πολλή σημασία έχουν τα αποτελέσματα και όχι οι στόχοι που θέσαμε εξ αρχής. Από τον Δεκέμβριο του 2018 που η νέα πλατφόρμα βγήκε στον αέρα, είχαμε σχεδόν 40 χιλιάδες μοναδικούς χρήστες και μισό εκατομμύριο Page Views. Ο μέσος όρος θέασης είναι στα 6 λεπτά και μας έχουν επισκεφθεί σε περισσότερο από 60 χώρες. Όσον αφορά τα δημογραφικά δεδομένα, δεν βλέπουμε ιδιαίτερο διαχωρισμό μεταξύ ανδρών και γυναικών και ηλικιακά έχουμε τραβήξει το ενδιαφέρον σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Το πιο δημοφιλές οπτικό αρχείο αυτή την στιγμή στην πλατφόρμα είναι μια παλιά συνέντευξη του Νίκου Καββαδία με 24,000 views και το πιο δημοφιλές αρχείο ήχου είναι τα Πολεμικά Ανακοινωθέντα του 1974. Τέλος να αναφέρω, ότι ο Ψηφιακός Ηρόδοτος κέρδισε το πρώτο βραβείο στα Digital Marketing Awards 2019, στην κατηγορία Website Transformation.
